De overgang is een natuurlijke fase in het leven van elke vrouw, waarin het lichaam overgaat van vruchtbaarheid naar onvruchtbaarheid. Deze periode, die meestal plaatsvindt tussen het 45e en 55e levensjaar, gaat gepaard met hormonale veranderingen die diverse lichamelijke en emotionele symptomen kunnen veroorzaken. In deze blog bespreken we uitgebreid wat de overgang inhoudt, welke fases er zijn, de symptomen en klachten die kunnen optreden, en hoe hiermee om te gaan.

Wat is de overgang?

De overgang, ook wel climacterium genoemd, is de periode rondom de laatste menstruatie van een vrouw. Tijdens deze fase neemt de productie van vrouwelijke hormonen, zoals oestrogeen en progesteron, geleidelijk af. Dit leidt tot het einde van de menstruatiecyclus en het verlies van vruchtbaarheid. Het precieze moment van de laatste menstruatie wordt de menopauze genoemd. Gemiddeld vindt de menopauze plaats rond het 51e levensjaar, maar dit kan variëren. De overgang omvat de jaren voor en na de menopauze waarin hormonale schommelingen en bijbehorende symptomen optreden.​

Fases van de overgang

De overgang kan worden onderverdeeld in drie hoofdperioden:​

1. Premenopauze: Dit is de periode voorafgaand aan de menopauze, waarin de hormoonproductie begint te fluctueren, maar de menstruatie nog regelmatig kan zijn. Vrouwen kunnen in deze fase al veranderingen in hun menstruatiecyclus opmerken, zoals kortere of langere cycli, en variaties in de hevigheid van het bloedverlies.

Perimenopauze: Deze fase begint enkele jaren voor de menopauze en duurt tot een jaar na de laatste menstruatie. De menstruaties worden onregelmatiger, en symptomen zoals opvliegers en stemmingswisselingen kunnen optreden. Deze fase wordt gekenmerkt door de meest intense hormonale schommelingen.

Postmenopauze: Dit is de periode na de menopauze, waarin de menstruatie definitief is gestopt. De hormoonspiegels stabiliseren op een lager niveau, en sommige symptomen kunnen afnemen, terwijl andere, zoals vaginale droogheid of botontkalking, meer op de voorgrond kunnen treden.

Symptomen en klachten tijdens de overgang

De overgang kan gepaard gaan met diverse symptomen en klachten, die per vrouw in aard en intensiteit kunnen verschillen. Enkele veelvoorkomende symptomen zijn:​

• Opvliegers: Plotselinge warmteaanvallen, vaak gevolgd door transpiratie en soms koude rillingen. Deze kunnen zowel overdag als ’s nachts optreden en variëren in frequentie en intensiteit.​
• Nachtelijk zweten: Overmatig transpireren tijdens de slaap, wat kan leiden tot slaapproblemen en vermoeidheid overdag.​
• Stemmingswisselingen: Schommelingen in emoties, zoals prikkelbaarheid, neerslachtigheid of angstgevoelens. Deze kunnen het gevolg zijn van hormonale veranderingen en de impact van andere symptomen op het dagelijks leven.
• Slaapproblemen: Moeite met inslapen of doorslapen, vaak gerelateerd aan nachtelijk zweten of verhoogde stressniveaus.​
• Vaginale droogheid: Verminderde vochtigheid van de vaginale slijmvliezen, wat kan leiden tot ongemak of pijn tijdens het vrijen en een verhoogd risico op vaginale infecties.​
• Gewichtstoename: Verandering in de stofwisseling kan leiden tot een toename in lichaamsgewicht, vooral rond de buikstreek.​
• Verminderde botdichtheid: De afname van oestrogeen kan leiden tot botontkalking (osteoporose), waardoor het risico op botbreuken toeneemt.​
• Hartkloppingen: Sommige vrouwen ervaren een onregelmatige hartslag of een gevoel van een bonzend hart, wat beangstigend kan zijn maar meestal onschuldig is.​
• Huid- en haarveranderingen: De huid kan droger en minder elastisch worden, en er kan haaruitval of dunner wordend haar optreden.​
• Het is belangrijk te benadrukken dat niet elke vrouw al deze symptomen zal ervaren, en de ernst ervan kan sterk variëren.​

Oorzaken en hormonale veranderingen

De overgang wordt veroorzaakt door een natuurlijke afname van de functie van de eierstokken, wat leidt tot een vermindering van de productie van de hormonen oestrogeen en progesteron. Deze hormonen spelen een cruciale rol in de menstruatiecyclus en de vruchtbaarheid. Naarmate de eierstokken minder hormonen produceren, treden er veranderingen op in het lichaam die de diverse symptomen van de overgang veroorzaken.​

Daarnaast kunnen genetische factoren, levensstijl en algemene gezondheid de timing en ervaring van de overgang beïnvloeden. Vrouwen die bijvoorbeeld roken, kunnen eerder in de overgang komen dan niet-rokers.​

Diagnostiek en wanneer naar de huisarts

Het diagnosticeren van de overgang gebeurt meestal op basis van de symptomen en de leeftijd van de vrouw. In sommige gevallen kan een arts bloedonderzoek doen om de niveaus van bepaalde hormonen te meten, zoals follikelstimulerend hormoon (FSH), dat verhoogd is tijdens de overgang.​

Het is raadzaam om contact op te nemen met een huisarts als:​

• De symptomen ernstig zijn en het dagelijks functioneren beïnvloeden.​
• Er sprake is van hevig of onregelmatig bloedverlies.​
• Er twijfels zijn over de oorzaak van de symptomen.​
• Er behoefte is aan advies over behandelmogelijkheden of leefstijlaanpassingen.

Behandelopties en hoe om te gaan met de overgang

Hoewel de overgang een natuurlijk proces is, kunnen de symptomen soms zo hinderlijk zijn dat behandeling of ondersteuning wenselijk is. Er zijn verschillende manieren om klachten te verlichten:

1. Levensstijlaanpassingen

Veel vrouwen kunnen de impact van de overgang verminderen door hun levensstijl aan te passen:

• Gezonde voeding: Een dieet rijk aan calcium, vitamine D en eiwitten helpt bij het behoud van sterke botten en een gezond gewicht. Vermijd overmatig gebruik van cafeïne, alcohol en suikers, die opvliegers kunnen verergeren.
• Regelmatige lichaamsbeweging: Beweging helpt om gewichtstoename tegen te gaan, stress te verminderen en de slaapkwaliteit te verbeteren. Wandelen, yoga, krachttraining en zwemmen zijn goede opties.
• Stressmanagement: Ontspanningstechnieken zoals meditatie, ademhalingsoefeningen en mindfulness kunnen helpen om stemmingswisselingen en stress te beheersen.
• Voldoende slaap: Zorg voor een rustgevende slaapomgeving en een vast slaapritme. Vermijd schermgebruik voor het slapengaan en zorg voor een koele slaapkamer.

2. Hormoontherapie (HST)

Hormoontherapie kan helpen bij ernstige overgangsklachten door het tekort aan oestrogeen aan te vullen. Dit kan in de vorm van tabletten, pleisters, gels of crèmes. Hoewel HST effectief is, zijn er risico’s zoals een verhoogde kans op bloedstolsels en borstkanker. Overleg daarom altijd met een arts over de voor- en nadelen.

3. Natuurlijke en alternatieve behandelingen

Sommige vrouwen kiezen voor natuurlijke middelen om de overgangsklachten te verlichten:

• Kruidensupplementen: Middelen zoals zwarte cohosh, rode klaver en maca-wortel worden soms gebruikt tegen opvliegers en stemmingswisselingen. De effectiviteit wisselt per persoon.
• Acupunctuur: Sommige studies suggereren dat acupunctuur kan helpen bij opvliegers en slaapproblemen.
• Essentiële oliën: Lavendelolie en pepermuntolie kunnen ontspannend werken en helpen bij slaapproblemen.

4. Medicatie zonder hormonen

Voor vrouwen die geen hormoontherapie willen of kunnen gebruiken, zijn er medicijnen zoals antidepressiva en bepaalde bloeddrukverlagers die opvliegers en stemmingswisselingen kunnen verminderen.

Veelgestelde vragen over de overgang

1. Hoe lang duurt de overgang?
De overgang kan enkele jaren duren. De perimenopauze kan 4 tot 8 jaar beslaan, en sommige vrouwen ervaren nog symptomen in de postmenopauze.

2. Kan de overgang eerder beginnen?
Ja, bij sommige vrouwen begint de overgang al rond hun 40e of eerder, bijvoorbeeld door erfelijke factoren, medische ingrepen (zoals eierstokverwijdering), chemotherapie of roken.

3. Kan ik zwanger worden tijdens de overgang?
Zolang er nog menstruaties zijn, is zwangerschap mogelijk. Gebruik anticonceptie totdat een arts bevestigt dat de vruchtbaarheid volledig voorbij is.

4. Heeft de overgang invloed op mijn seksleven?
Sommige vrouwen ervaren een lager libido of vaginale droogheid, maar er zijn behandelingen zoals glijmiddelen en vaginale oestrogeencrèmes die kunnen helpen.

Conclusie

De overgang is een ingrijpende, maar natuurlijke fase in het leven van een vrouw. De hormonale veranderingen kunnen verschillende fysieke en emotionele symptomen veroorzaken, maar met de juiste aanpak en eventuele medische ondersteuning kunnen vrouwen deze periode zo comfortabel mogelijk doorkomen. Door gezonde gewoontes, het juiste advies en steun van een arts of lotgenoten, kan de overgang een fase van transformatie en groei worden.

Wil je meer weten of advies krijgen over de overgang? Praat met je huisarts of zoek een specialist die je kan begeleiden in deze nieuwe levensfase.